Το Ψυχοσάββατο των Αγίων Θεοδώρων και τα έθιμα της Σμύρνης.

Των Αγίων Θεοδώρων, αποτελεί το σπουδαιότερο Ψυχοσάββατο. Συνδέεται με το Θαύμα των Κολλύβων.

Κάθε χρόνο θυμάμαι τις κυρίες που πήγαιναν στην Αγία Παρασκευή - στο Κοιμητήριο για τη γενέτειρα- με κόλλυβα ή σπερνά, για να μνημονεύσουν τις ψυχούλες όπως έλεγαν. Ήμουν παιδί και μαζί με τ' άλλα παιδιά, μας φαινότανε τόσο μακρινό αυτό...να έχεις χάσει δηλαδή δικό σου. Παρόλο που και τα δυο σόγια μας, είχαν δυνατές απώλειες, ήταν αδύνατον να αξιολογηθεί στην παιδική ψυχή όλο αυτό το συναίσθημα.  Όλα τα Ψυχοσάββατα αλλά κι αυτό, από τότε του ευλαβούμαι ιδιαίτερα.  Η μάνα μου που είχε αδυναμία στον πολιτισμό των Ελλήνων Μικρασιατών, έκανε αναφορά σε διάφορα έθιμα , εκτός από τα κόλλυβα, όπως αυτό που οι κοπέλες μπορούν τότε να δουν ποιον θα παντρευτούν, να έχουν δηλαδή κάποια πρόβλεψη.

Οι αφηγήσεις της μαμάς μου, ήρθαν στο νου , μόλις διάβασα ένα εξαιρετικό άρθρο με τίτλο 

 "Γιορτές κι αντέτια

από την Ερυθραία και τη Σμύρνη

Κάθε γειτονιά συνήθειο, κάθε μαχαλάς κι' αντέπι", που έχει συντάκτη τον  Θοδωρή Κοντάρα, φιλόλογο, ερευνητή της Μικρασιατικής Παράδοσης και συγγραφέα.

Το εν λόγω άρθρο ανήκει στην ύλη του Περιοδικού του Λυκείου Ελληνίδων της Ραφήνας "τ' ανάβλεμμα" .

Οι κοπέλες, των Αγίων Θεοδώρων είχαν την ευκαιρία, να μαντέψουν με το κόλλυβα, ποιον θα παντρευτούν. Οι ανύπαντρες, πήγαιναν την παραμονή της γιορτής στην εκκλησία, να κλέψουν τρία ή εννιά σπυριά από τα καλάθια όπου έριχναν οι νοικοκυρές τα κόλλυβα. Αυτά τα σπυριά, τα τοποθετούσαν μέσα σε ένα μαντήλι και κάτο από το μαξιλάρι τους, με την πίστη ότι το βράδυ θα αποκαλυφθεί αυτός που θα παντρευτούν. Υπήρχε ένα τραγούδι που λέγανε, κάτι σαν προσευχή:

Άη Θόδωροι καλοί

Άγιοι και θαματουργοί,

αυτού στην έρημο που πάτε

και τσι μοίρες απαντάτε,

αν δείτε και την εδική μου,

να τη διπλοχαιρετάτε.

Αν κάθεται, να σηκωθεί κι αν 

στέκεται, να δράμει          (να τρέξει)

να πάρει χρυσά στέφανα, νά ΄ρχει να με μοιράνει

Άλλες κοπέλες, περιμένανε στο παραθύρι, τα μεσάνυχτα που ξημέρωνε το Σάββατο, μήπως και δουν τον γαμπρό, μήπως μάθουν το όνομά του. Τότε όμως πολλοί νεαροί που θέλανε να αστειευτούν, κρύβονταν στις γωνιές του δρόμου και φωνάζανε διάφορα ονόματα, τούρκικα, αρμένικα, φράγκικα, εβραϊκά.

Τα κορίτσια στα Βουρλά, έβαζαν τα κόλλυβα σ' ένα μαντηλάκι και το κρατούσαν όλη τη μέρα επάνω τους. Το βράδυ έβγαιναν, σ' ένα ξέφωτο και έριχναν το μαντήλι σ' έναν κύκλο , όπου έσπερναν τα κόλλυβα , τραγουδώντας :

Άη - Θόδωρε καλέ, άγιε και θαματουργέ,

αυτού στην έρημο που πας και τσι μοίρες απαντάς,

σα δεις και τη δική μου,να μου τήνε χαιρετάς.

Αν κάθεται,να σηκωθεί,κι αν στέκεται, να πορπατεί,

κι αυτά που έσπειρα εδώ να τα θερίσομε μαζί.

Έτσι είχαν την ελπίδα ότι τη νύχτα θα ονειρευτούν τον γαμπρό.

Ακολουθούν λίγα αποσπάσματα, ακριβώς όπως τα αναφέρει, ο ανεκτίμητος Θοδωρής Κοντάρας.

"Στη σκόλη των Άγιω - Θόδωρω βρίσκανε αραλίκι οι λεύτερες κοπέλες να μαντέψουνε με τα κόλλυβα ποιόνανε θε' να παντρευτούνε............ Για να τσι τιμήσουνε,το λοιπό, κείνο το Σαββάτο οι γυναίκες δεν ηδιαρμίζανε το σπίτι κι ητρώανε νηστίσιμα φαγιά,μόνο με λάδι"

**ηδιαρμίζανε δηλ. συγυρίζανε, νοικοκυρεύανε.

"Κι απέ, τη νύχτα επίζανε να ονειρευτούνε ένα γαμπρό και νά βρουνε την τύχη τως."

Τα αντέτια, τα έθιμα δηλαδή, δίχως αμφισβήτηση γεμίζουν τη ζωή μας με χρώμα, με γεύσεις, με ακούσματα, με μια παλέτα πολυποίκιλη όπου συντελεί να γίνεται ξεχωριστή η κάθε χρονική περίοδος.

Ο πολιτισμός και τ' αντέτια των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, είναι θησαυρός.

Και του χρόνου για όλους που ευλαβούνται αυτές τις μέρες.

Καλή κι ευλογημένη Σαρακοστή.

Υ.Σ Φωτογραφίες από διαδικτυακή πηγή, δίχως δικαιώματα.

ΟΙ ΓΙΟΡΤΙΝΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ.

 Όλη η βιβλιογραφία καθώς και τα γραπτά της λαογραφίας, που αναφέρονται στο Δωδεκαήμερο στη Μικρά Ασία γενικά, παρουσιάζουν μια πολύ πλούσια εθιμολογία. Γινόταν ένα συναπάντημα των χριστιανικών εθίμων καθώς και παγανιστικών, στο θέμα της έλευσης του Νέου Χρόνου και στα "αναμενόμενα" από αυτόν.

 Το απόγευμα της παραμονής των Χριστουγέννων, τα παιδιά με τουμπελέκια, σιδερένια τρίγωνα, σήμαντρα και φαναράκια κρεμασμένα σε κοντάρια, πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούσαν τα κάλαντα.Η ατμόσφαιρα στις γειτονιές πλημμύριζαν από τις παιδικές φωνούλες, που μαζί με τα κάλαντα διέδιδαν την αισιοδοξία και την αγάπη παντού. Οι νοικοκυρές τους έδιναν χρήματα

 (παράδες), ξηρούς καρπούς και φοινίκια (μελομακάρονα). Έλεγαν και οι μεγάλοι τα κάλαντα, κρατώντας ένα φωτισμένο χειροποίητο από χαρτί ή ξύλο καραβάκι, του οποίου το μήκος κάποιες φορές έφτανε και τα τρία μέτρα.

 Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά,

πρώτη γιορτή του χρόνου.

Για βγείτε, δείτε, μάθετε,

όπου Χριστός γεννάται.

Γεννάται κι ανατρέφεται

με μέλι και με γάλα.

Το μέλι τρώγουν άρχοντες,

το γάλα οι αφεντάδες......και τελείωναν με το "Και εις έτη πολλά. Και του Χρόνου να 'στε καλά.

 Μέρες πριν τα Χριστούγεννα, οι νοικοκυρές άρχιζαν την προετοιμασία των σπιτιών.Μοσχοβολούσαν οι γειτονιές από το άσπρισμα και τις μπουγάδες. Για τον κυρίως στολισμό χρησιμοποιούσαν καραβάκι ενώ οι κάτοικοι του Πόντου συνήθιζαν να στολίζουν δέντρο.Το δέντρο αυτό είχε χρυσοβαμμένες κουκουνάρες, μανταρίνια κι άλλους καρπούς, βαμβάκι για χιόνι, χρυσαφιές καραμέλες. Δίπλα από το δέντρο, ξεχώριζε το τραπέζι της Παναγίας όπως το έλεγαν.΄Έστρωναν με το καλύτερο τραπεζομάντηλο ένα τραπέζι που είχε επάνω μια εικόνα της Παναγίας και τις πιατέλες με τα γλυκά των ημερών. Ήταν οι μέρες γλυκές, οι μαχαλάδες μοσχοβολούσαν από τις λαμαρίνες που πηγαινοέφερναν οι νοικοκυρές στους φούρνους για να ψήσουν γλυκά και φαγητά. Και τι δεν έφτιαχναν εκείνες οι γυναίκες!Σαραγλί, μπακλαβάδες, φοινίκια, κουραμπιέδες, σεκέρ λουκούμια, κανταϊφια, ψητό γουρουνόπουλο, σέλινο με κρέας, σαρμάδες..

 Στην Καππαδοκία καθώς και σε άλλες περιοχές, κάποιες ημέρες πριν τα Χριστούγεννα, άρχιζαν τα "γουρουνοσφαξίματα". Το χοιρινό ανήμερα γινόταν ψητό με χυμό νεράντζι.Απαράβατος κανόνας ήταν το χριστουγεννιάτικο τραπέζι να αρχίζει με σούπα από βραστό.

 Κυλούσαν οι μέρες σ' ένα κλίμα θαλπωρής, ανταλλαγής ευχών, επισκέψεων, και έφτανε η παραμονή της πρωτοχρονιάς.Την παραμονή το βραδάκι πάλι οι μαχαλάδες ζωντάνευαν από τις χαρούμενες παιδικές φωνούλες που τραγουδούσαν τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα.

Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά,

ψιλή μου δεντρολιβανιά

κι αρχή καλός μας χρόνος,

εκκλησιά με τ' άγιο θρόνος..

Σ' αυτό το σπίτι που 'ρθαμε

πέτρα να μην ραγίσει

Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού

χίλια χρόνια να ζήσει...

 Τα σπίτια στη Σμύρνη, έκαναν μια ιδιαίτερη προετοιμασία για να υποδεχτούν τον Άγιο Βασίλη. Στόλιζαν ένα τραπέζι που επάνω τοποθετούσαν ξηρούς καρπούς και γλυκά. Επίσης οι νοικοκυρές ράντιζαν με ξηρούς καρπούς το σπίτι κι έλεγαν "Κάλαντα του καλού σκαίρα και πάντα και του χρόνου .Ανήμερα, όλη η οικογένεια πήγαινε στην εκκλησία και ο πατέρας έπαιρνε μαζί του ένα ρόδι, που το έσπαζε στο κατώφλι του σπιτιού ή πίσω από την πόρτα όταν επέστρεφαν, λέγοντας "καλημέρα και εις έτη πολλά".

Ἐδιναν μεγάλη σημασία στο θέμα του ποδαρικού για τη Νέα Χρονιά. Έκαναν ποδαρικό πατώντας ένα σίδερο και έλεγαν " σίδερο πάνω, σίδερο κάτω, σίδερο οι άνθρωποι που είναι μέσα, σίδερο η μέση μου, σίδερο το κεφάλι  μου". Ο νοικοκύρης έκανε το σταυρό του, σταύρωνε με το μαχαίρι τρείς φορές την πίτα και έκοβε τόσα κομμάτια, όσα ήταν τα μέλη της οικογένειας. Το πρώτο κομμάτι πάντα, ήταν του Χριστού, ακολουθούσε της Παναγίας, του Αγίου Βασιλείου, του σπιτιού και του φτωχού. Είχαν μια ακόμη όμορφη συνήθεια που ήθελε κομμάτια από τη βασιλόπιτα μαζί με ξηρούς καρπούς, να τα αφήνουν στις δημόσιες βρύσες της πόλης , ώστε να τα παίρνουν οι φτωχοί.Κατόπιν επέστρεφαν στο σπίτι αμίλητες,με το νερό της βρύσης, έτσι ώστε όλο το χρόνο να τρέχουν τα αγαθά στο σπίτι.

 Το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι κατά τα έθιμα, απαιτούσε κόκκορα κοκκινιστό στην κατσαρόλα, κεμπάπ με ρύζι, και φαγητά με ρύζι ώστε ο καινούριος χρόνος να είναι γεμάτος από χαρές που θα ριζώσουν..

 Οι περιγραφή των γιορτινών ημερών συνεχίζονται, με όλη την ομορφιά που είχαν τα έθιμα στη Σμύρνη.Τις παραμονές των Θεοφανείων, οι εικασίες, οι παραδόσεις, οι μυθοπλασίες για τους καλικάντζαρους, ήταν τόσο αγαπητές στα παιδιά..που περίμεναν από τους μεγαλύτερους με ανυπομονησία, άλλες φορές με χτυποκάρδι φόβου, κάπου - κάπου με χωρατά, να τις ακούσουν.

 Κυρίως οι παππούδες και οι γιαγιάδες, καλούσαν τα εγγόνια τους και άρχιζαν την αφήγηση για τα μικρά, αποστεωμένα, κακάσχημα και μαυριδερά όντα με τα πεταχτά δόντια που όλο έτρεχαν, φώναζαν, τραγουδούσαν και γκρίνιαζαν. Τους έλεγαν πως αν δεν θυμιάτιζαν την παραμονή των Χριστουγέννων, αυτά τα απαίσια δημιουργήματα θα κατέβαιναν από την καμινάδα με σκοπό να ταλαιπωρήσουν όλη την οικογένεια.Το δωδεκαήμερο έκλεινε με την εκκλησία, τον αγιασμό των υδάτων, τον αγιασμό του σπιτιού από τον ιερέα της ενορίας...Αφήνοντας τις γιορτές  οι οικογένειες..σχεδίαζαν τα επόμενα σχέδια που περιείχαν τη Σαρακοστή με όλα τα σχετικά.

ΧΑΡΟΥΜΕΝΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ!!Ο ΝΕΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΝΑ ΣΗΜΑΝΕΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΑΡΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ ΜΑΣΤΙΖΕΤΑΙ.