Ιερά προσκυνήματα του ιστορικού κέντρου της Αθήνας.Παναγία η Γρηγορούσα.

 

 

Το ταξίδι μέσω αυτής της σελίδας, που ξεκίνησα για τους ναούς και τα εκκλησάκια του ιστορικού κέντρου της Αθήνας συνεχίζεται με την Παναγία τη Γρηγορούσα όπως είναι γνωστή η εκκλησία που βρίσκεται πάρα πολύ κοντά στον σταθμό του μετρό του Μοναστηρακίου και παραπλεύρως από τη βιβλιοθήκη του Αδριανού.Πρόκειται για ένα προσκύνημα που γνωρίζουμε σχεδόν όλοι, όσοι ζούμε στην Αθήνα κι ακόμη περισσότερο όσοι είμαστε λάτρεις του κέντρου.

Ξεκινώ με ένα πολύ όμορφο τραγούδι αφού όπως είναι γνωστό η  Παναγία εξυμνείται από πολλούς καλλιτέχνες σε όλους τους τομείς της τέχνης. Έτσι πολλοί στίχοι είναι αφιερωμένοι στο μεγαλείο Της!

 Παναγιά μου Γρηγορούσα

Παναγιά μου Γρηγορούσα
Παναγιά θαλασσινή
Μες στα μάτια σε κοιτούσα
Κάθε βράδυ και πρωί

Πάρε το παράπονό μου
Σε κορφή και σε βουνό
Σε κορφή και σε ποτάμι
Και σε τόπο μακρινό

Παναγιά μου γρηγορούσα
Η αγάπη π’ αγαπώ
Δηλητήριο γυρεύει
Να μου δώσει και να πιω

Στιχουργός ο μεγάλος Μάνος Ελευθερίου

Μουσική του Δήμου Μούτση

Πρώτη εκτέλεση η Βίκυ Μοσχολιού

  album 45άρια 1972.

 

 

 

 Το εν λόγω πολυαγαπημένο πνευματικό καταφύγιο του κέντρου της πρωτεύουσας, βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ταξιαρχών και Δεξίππου.

Ο Ναός είναι αφιερωμένος και στους Άγιους Ταξιάρχες γι' αυτό και εορτάζει δυο φορές τον χρόνο, στις 8 Σεπτεμβρίου (Γεννέσιον Θεοτόκου) και στις 8 Νοεμβρίου (Παμμεγίστων Ταξιαρχών).

Ο αρχιτεκτονικός του τύπος είναι σταυροειδής ναός με τρούλο και στηρίζεται σε δύο κίονες του κυρίως ναού και σε δύο παραστάδες του Ιερού Βήματος. Τοποθετείται στον 11ο - 12ο αιώνα μ.Χ.. Ο βασικός αγιογράφος του Ναού είναι ο Δ. Πελεκάσης από τη Ζάκυνθο, ο οποίος συνδύασε τη βυζαντινή τεχνική με δυτικότροπα επτανησιακά στοιχεία.

Σύμφωνα με πηγές αλλά και με Αθηναίους που γνώρισα οι οποίοι είχαν τις μαρτυρίες από τους προγόνους τους, ο πρώτος ναός ήταν των Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Υπήρξε κτίσμα του 9^ου αιώνα μ.Χ και οι κτήτορές του  ήταν ο Νικόλαος και η Ελισάβετ, ένα ζευγάρι αγνών και ευσεβών ανθρώπων που αποτελούσαν τους γονείς του Αγίου Λεοντίου του Αθηναίου. Αυτός ο Ναός δεν έμελλε να διατηρηθεί καθόσον κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας καταστράφηκε μετά από κάποια πυρκαγιά (πυρπολήθηκε).

Ακολούθησε η ανοικοδόμησή του το 1922 και πραγματοποιήθηκε μια μικρή προέκταση το 1995.

 

 

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας είναι κειμήλιο που έφερε κάποια οικογένεια από τη Μικρά Ασία και αποτελούσε τη μεγάλη δύναμη αυτών των ανθρώπων οι οποίοι βρέθηκαν να είναι πρόσφυγες στον ίδιο τους τον τόπο. Η εικόνα αφιερώθηκε στον Ναό το 1945 μ.Χ και από τότε γενιές και γενιές Αθηναίων αλλά και κατοίκων της Αθήνας δεν σταμάτησαν να προσέρχονται για να ανακουφιστούν ψυχικά και σωματικά, για να βρουν τη φώτιση για σοβαρές αποφάσεις της ζωής τους αλλά και τη δύναμη να ανταπεξέλθουν σε ισχυρές ταλαιπωρίες και δοκιμασίες.

Ο Ναός που γνωρίζουμε, το 1948 μ.Χ, με Προεδρικό Διάταγμα χαρακτηρίστηκε ως Προσκυνηματικός και από τότε ονομάζεται " Ιερό Προσκύνημα Παναγίας Γρηγορούσης - Παμμεγίστων Ταξιαρχών".

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο Ναός στηρίζει το θεάρεστο έργο του Ιδρύματος του Ορφανοτροφείου Βουλιαγμένης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών.

 

 

 

Την Παναγία την Γρηγορούσα είχα την μεγάλη τύχη να την γνωρίσω πριν τριάντα περίπου χρόνια από μια αγαπημένη θεία, γέννημα - θρέμμα Αθηναία, η οποία ήταν αληθινά πιστή αλλά όχι θρησκόληπτη.

 

 

 

Καθημερινά είναι πολλοί οι πιστοί που επισκέπτονται τον Ναό γιατί εκτός των παρακλήσεων προς την Υπεραγία Θεοτόκο, πραγματοποιούνται παρακλήσεις και προς τον Άγιο Φανούριο τηρώντας το όμορφο έθιμο της φανουρόπιτας.

Η επίσκεψη στη  Γρηγορούσα όπως συνηθίζουμε να λέμε όσοι την ευλαβούμαστε, συνδυάζεται με τη μοναδική βόλτα στην Πλάκα, στα Αναφιώτικα, στο Μοναστηράκι. Η ψυχική ευφορία που δίνει η αληθινή πίστη με την θετική αύρα των τριγύρω αρχαιολογικών χώρων, είναι βάλσαμο, είναι μαγευτικό διάλειμμα, στην καθημερινότητα όπου θέλοντας και μη, τα μάταια μας ταλαιπωρούν, άλλους λιγότερο κι άλλους περισσότερο. 

Εύχομαι να βοηθάει όλο τον κόσμο, να μεσιτεύει στον Θεό για το καλύτερο της ανθρωπότητας.

 

Ιερά προσκυνήματα του ιστορικού κέντρου της Αθήνας. Άγιος Φίλιππος - Μοναστηράκι.

Ο ναός του Αγίου Φιλίππου στο Μοναστηράκι είναι από τους πιο γνωστούς λόγω της θέσεώς του.Βρίσκεται στην οδό Αδριανού, τον δρόμο με τα καφέ και τα εστιατόρια, συγκεκριμένα απέναντι από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Αγοράς, της στοάς του Αττάλου,του Ναού του Ηφαίστου (Θησείο).

 

Σύμφωνα με διάφορες πηγές αλλά και τον δημοσιογράφο , συγγραφέα Ελευθέριο Σκιαδά, αυτός ο Ναός και ο ναός της Παναγίας της Παντάνασσας στην πλατεία του Μοναστηρακίου, είναι από τους πιο παλαιούς χριστιανικούς ναούς με ρυθμός Βασιλικής. Η Παντάνασσα διατηρήθηκε αλλά ο ναός του Αγίου Φιλίππου υπέστη πολλές και σοβαρές ζημιές. Όπως γνωρίζουμε πολλές και σημαντικές πληροφορίες τις έχουμε από τους περιηγητές. Έτσι σύμφωνα με τις αποτυπώσεις του  Α. Couchaud περιηγητή του 1841 στην Αθήνα διασώθηκαν η όψη και δυο κατόψεις του κτίσματος.Παλιότερα ..κάπου στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης ο Ναός είχε γειτονιά (μαχαλά) με σαράντα εννέα σπίτια και διακόσιους εβδομήντα ανθρώπους.

 

 

Τον Ιούνιο του 1826 έως τον Μάιο του 1827, χρονική περίοδο που ο Κιουταχής πολιόρκησε την Αθήνα, οι ζημιές του Ναού είχαν πολύ μεγάλη έκταση.Έως το 1838  ήταν σχεδόν κατεστραμμένος από τις οβίδες. Το μόνο στοιχείο που έδειχνε την εποχή της ακμής του ήταν η πασίγνωστη βρύση του.Γύρω από τη βρύση οι κάτοικοι είχαν δημιουργήσει θρύλους με κακά πνεύματα.

 

 

 

Το νερό που μαζεύονταν στην περιοχή ήταν του Αδριάνειου υδραγωγείου που ερχόταν από την οδό Μητροπόλεως, περνούσε το Μοναστηράκι, συνέχιζε από τον Άγιο Φίλιππο, έφτανε στον Κεραμεικό και ξεχύνονταν στην αρχή της Ιεράς Οδού.

 

 

Σύμφωνα με διάφορα στοιχείο το 1860 έγιναν κάποιες επισκευές στον Ναό χάνοντας τον χαρακτήρα που είχε από κατασκευής του.Έχει καταγραφεί ως επιμήκης βασιλική με ξύλινη στέγη, το δυτικό τμήμα είχε τρία κωδωνοστάσια και τέσσερα μεγάλα παράθυρα.

 

Ο Άγιος Φίλιππος κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1960 χαρακτηρίστηκε μνημείο ορθόδοξης εκκλησιαστικής τέχνης της βυζαντινής εποχής.

 Όταν προχώρησε η ανακατασκευή του από τα θεμέλια προς τα τέλη της ίδιας δεκαετίας η αρχική αγιογράφηση έγινε από τον αγιογράφο , καθηγητή πανεπιστημίου Ι.Βασιλόπουλο και τον Δημήτριο Κεντάκα.

 

 Ο Ναός που αιώνες τώρα στέκει, έχει κυριολεκτικά καταγράψει αμέτρητες ιστορίες και γεγονότα, ιστορικά, ατομικά , κοινωνικά. 

Κάποτε αποτελούσε μια γειτονιά γεμάτη ζωή όπου όλες οι ξεχωριστές προσωπικότητες του τόπου βρίσκονταν πολύ τακτικά εκεί..και ποιοι δεν ήταν, μοδίστρες και κεντήστρες, αρχιτέκτονες, δικηγόροι, γιατροί. 

Βέβαια η γειτονιά δεν έμεινε χωρίς γραφικότητα...φρόντισαν γι' αυτό τοι ξακουστοί βλάμηδες κι οι καβγατζήδες. 

 

 

 

Τα χρόνια περνούσαν όπως είναι το βασικό δεδομένο της ζωής..το καφενείο στη γωνία του ναού άλλαζε κατά καιρούς διεύθυνση και πελατεία.Κάποια εποχή σύχναζαν τσιγγάνοι έμποροι, για να πάρουν μέρος στο κυριακάτικο παζάρι.

Εκτός των παραπάνω που σύχναζαν στην πλατεία εκεί φιλοξενούνταν και μέρος της  υψηλής οικονομικής τάξης της Αθήνας όπως η Ποτοποιία Βαρθολομαίου, η Κυτιοποιία Πολυζωίδη, ο αλευρόμυλος του Μπακαλάκη, το ξυλουργικό εργοστάσιο των Ράλλη - Γερμανού.

 

Από τα γνωστά στέκια των Αθηναίων της περιοχής ήταν τα καφενεία των Παπαχειμώνα, Κουταβέλη, Μπαρδόπουλου, Θεάκου.

 

 

Η γειτονιά εκείνης της εποχής άλλαξε ριζικά από την ώρα των ανασκαφών για την αποκάλυψη της Αρχαίας Αγοράς. Πολλές φορές όλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον..Έτσι κάποιες θυσίες είναι αναγκαίες και αναπόφευκτες.Ήταν λογικό τα σπίτια να γκρεμιστούν, οι άνθρωποι να φύγουν, η τοποθεσία να διαφοροποιηθεί.

 

 

 

Σήμερα η περιοχή είναι ένας από τους περιζήτητους τουριστικούς προορισμούς αφού συνδυάζει τον πολιτισμικό, τον ιστορικό, τον παραδοσιακό μας πλούτο με τη γραφικότητα του τοπίου, των γεύσεων και του εμπορίου.

Για εμάς που ζούμε κοντά στο κέντρο, που μπορούμε να περπατάμε ως εκεί , η τύχη είναι μεγάλη...κάποτε δεν την είχα αντιληφθεί...ίσως γιατί ότι έχουμε εύκολο το θεωρούμε δεδομένο..Όμως με την κατάσταση του αποκλεισμού λόγω του ιού...συνειδητοποίησα αυτή την τύχη..

Ο Άγιος Φίλιππος κατά καιρούς διοργανώνει εθελοντική αιμοδοσία.

 

Επίσης κάθε χρόνο στην εορτή του , στις 14 Νοεμβρίου εκτός από το θρησκευτικό πρόγραμμα που αξίζει κανείς να παρακολουθεί, διοργανώνει αγορά στον αύλειο χώρο του με διάφορα προϊόντα και νηστήσιμες γεύσεις λόγω της επερχόμενης νηστείας των Χριστουγέννων.

 

 

Ιερά προσκυνήματα του ιστορικού κέντρου της Αθήνας. Παναγία Χρυσοκαστριώτισσα.

 

 

Το μικρό ταξίδι που άρχισε με τον ναό του Αγίου Δημητρίου στου Ψυρρή, συνεχίζεται με έναν άλλο σπουδαίο ναό, την Παναγία τη Χρυσοκαστριώτισσα. Τα ιερά προσκυνήματα του ιστορικού κέντρου της Αθήνας είνα πάρα πολλά και το καθένα φέρει τη δική του σημαντική ιστορία αλλά και τους μύθους. Είναι μνημεία αλλά και χώροι λατρείας οι οποίοι κυριολεκτικά δίνουν χρώμα στο ιστορικό κέντρο.

Η Παναγία η Χρυσοκαστριώτισσα είναι ένας ναός στους πρόποδες της Ακρόπολης (στις βόρειες υπώρειες αυτής),πάρα πολύ κοντά στο Μοναστηράκι αλλά και στους Αέρηδες (αρχαιολογικός χώρος Ρωμαϊκής Αγοράς), καθώς και  στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων.Για την ακρίβεια στέκει αγέρωχη αιώνες στην οδό Θρασυβούλου 9 και Αλιμπέρτη.

 

 

Σύμφωνα με πληροφορίες από βιβλία και έντυπα της παλιάς Αθήνας καθώς και από θρησκευτικές πηγές η χρονολογία του ναού είναι ο 12ος αιώνας και χτίστηκε στη θέση ενός αρχαίου ιερού που ανήκε στη θεά Εστία. Ο αρχιτεκτονικός του τύπος είναι η μονόκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική.Βέβαια από την αρχική μορφή του ναού δεν έχουν διατηρηθεί πολλά στοιχεία.  Υπέστη φθορές και μεγάλες ζημιές σύμφωνα με τους ειδικούς λόγω χρόνων αλλά και στη χρονική περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

 Περί της ονομασίας!

 Όπως συνηθίζεται για την ονομασία διάφορων χώρων και ναών διατυπώνονται πολλές απόψεις μέσα από πληροφορίες, μαρτυρίες και θρύλους, αλλά συνήθως επικρατεί μια.

 Έχω διαβάσει ότι το όνομα ανήκει σε μια οικογένεια που έφερε το επίθετο Καστριώτη σε συνδυασμό με το γεγονός ότι συνόρευε με το Κάστρο δηλαδή την Ακρόπολη. Υπάρχει κι άλλη πιο πιθανή εκδοχή που θέλει το 1204 με την κατάκτηση από τους Φράγκους, να μεταφέρεται η εικόνα της Παναγίας της Αθηνιώτισσας από τον Παρθενώνα, στον εν λόγω Ναό. Λέγεται πως  η ονομασία ήταν και Καστριώτισσα.

 Σε κάποια παρελθοντικά έντυπα που είχα ανακαλύψει  σε  ένα παλαιοβιβλιοπωλείο υπάρχει αναφορά σχετικά με τον αρχαιολόγο Πιττάκη όπου περιγράφει ότι μπροστά από την εικόνα της Παναγίας πριν από την Ελληνική Επανάσταση "εξεκαίετο εξαιρέτως άσβεστος λύχνος ακοίμητος..".  Ήθελαν την Χρυσοκαστριώτισσα προστάτιδα των ασθενών βρεφών και παιδιών, σύμφωνα πάλι με γραφόμενα του κ. Πιττάκη. Οι πιστοί τιμούσαν την Παναγία και παρόλο που μετά την Επανάσταση δεν είχε σκεπή, δεν έπαυαν να πηγαίνουν για να ανάβουν το καντήλι της.

 

Στις άγνωστες σελίδες των θρύλων.

Έμεινε μέσα από τους θρύλους ότι οι Χριστιανοί έφερναν την εικόνα από την Ακρόπολη για να την προστατεύσουν αλλά αυτή γύρναγε πάλι στο Κάστρο.

Επίσης μπροστά στον φόβο των βασανιστηρίων από τον εχθρό κατά τα δύσκολα χρόνια, οι μητέρες πετούσαν τα μωρά από από το Κάστρο αλλά η Παναγία τα έσωζε.

 Εορτή

Κάποτε η γιορτή της Παναγίας, η πανήγυρις όπως λέγεται ήταν στις 23 Αυγούστου όπου τιμάται η Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου και χαρακτηριστικό του εορτασμού ήταν η λιτανεία που λάμβανε χώρα γύρω από τα τείχη του Κάστρου και η συμμετοχή του κόσμου ήταν πάρα πολύ μεγάλη. Μετά τη δεκαετία του 1970 ο εορτασμός καθιερώθηκε και γίνεται στις 15 Αυγούστου.

Η Χρυσοκαστριώτισσα είναι ακόμη ένας ναός της ιστορικής και γραφικής συνοικίας της Πλάκας όπου ξεχωρίζει για τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας καθώς και των Χριστουγέννων.