Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα έθιμα. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα έθιμα. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Σάββατο 23 Μαρτίου 2024

Το Ψυχοσάββατο των Αγίων Θεοδώρων και τα έθιμα της Σμύρνης.

Των Αγίων Θεοδώρων, αποτελεί το σπουδαιότερο Ψυχοσάββατο. Συνδέεται με το Θαύμα των Κολλύβων.

Κάθε χρόνο θυμάμαι τις κυρίες που πήγαιναν στην Αγία Παρασκευή - στο Κοιμητήριο για τη γενέτειρα- με κόλλυβα ή σπερνά, για να μνημονεύσουν τις ψυχούλες όπως έλεγαν. Ήμουν παιδί και μαζί με τ' άλλα παιδιά, μας φαινότανε τόσο μακρινό αυτό...να έχεις χάσει δηλαδή δικό σου. Παρόλο που και τα δυο σόγια μας, είχαν δυνατές απώλειες, ήταν αδύνατον να αξιολογηθεί στην παιδική ψυχή όλο αυτό το συναίσθημα.  Όλα τα Ψυχοσάββατα αλλά κι αυτό, από τότε του ευλαβούμαι ιδιαίτερα.  Η μάνα μου που είχε αδυναμία στον πολιτισμό των Ελλήνων Μικρασιατών, έκανε αναφορά σε διάφορα έθιμα , εκτός από τα κόλλυβα, όπως αυτό που οι κοπέλες μπορούν τότε να δουν ποιον θα παντρευτούν, να έχουν δηλαδή κάποια πρόβλεψη.

Οι αφηγήσεις της μαμάς μου, ήρθαν στο νου , μόλις διάβασα ένα εξαιρετικό άρθρο με τίτλο 

 "Γιορτές κι αντέτια
από την Ερυθραία και τη Σμύρνη
Κάθε γειτονιά συνήθειο, κάθε μαχαλάς κι' αντέπι", που έχει συντάκτη τον  Θοδωρή Κοντάρα, φιλόλογο, ερευνητή της Μικρασιατικής Παράδοσης και συγγραφέα.

Το εν λόγω άρθρο ανήκει στην ύλη του Περιοδικού του Λυκείου Ελληνίδων της Ραφήνας "τ' ανάβλεμμα" .
Οι κοπέλες, των Αγίων Θεοδώρων είχαν την ευκαιρία, να μαντέψουν με το κόλλυβα, ποιον θα παντρευτούν. Οι ανύπαντρες, πήγαιναν την παραμονή της γιορτής στην εκκλησία, να κλέψουν τρία ή εννιά σπυριά από τα καλάθια όπου έριχναν οι νοικοκυρές τα κόλλυβα. Αυτά τα σπυριά, τα τοποθετούσαν μέσα σε ένα μαντήλι και κάτο από το μαξιλάρι τους, με την πίστη ότι το βράδυ θα αποκαλυφθεί αυτός που θα παντρευτούν. Υπήρχε ένα τραγούδι που λέγανε, κάτι σαν προσευχή:

Άη Θόδωροι καλοί
Άγιοι και θαματουργοί,
αυτού στην έρημο που πάτε
και τσι μοίρες απαντάτε,
αν δείτε και την εδική μου,
να τη διπλοχαιρετάτε.
Αν κάθεται, να σηκωθεί κι αν 
στέκεται, να δράμει          (να τρέξει)
να πάρει χρυσά στέφανα, νά ΄ρχει να με μοιράνει
Άλλες κοπέλες, περιμένανε στο παραθύρι, τα μεσάνυχτα που ξημέρωνε το Σάββατο, μήπως και δουν τον γαμπρό, μήπως μάθουν το όνομά του. Τότε όμως πολλοί νεαροί που θέλανε να αστειευτούν, κρύβονταν στις γωνιές του δρόμου και φωνάζανε διάφορα ονόματα, τούρκικα, αρμένικα, φράγκικα, εβραϊκά.

Τα κορίτσια στα Βουρλά, έβαζαν τα κόλλυβα σ' ένα μαντηλάκι και το κρατούσαν όλη τη μέρα επάνω τους. Το βράδυ έβγαιναν, σ' ένα ξέφωτο και έριχναν το μαντήλι σ' έναν κύκλο , όπου έσπερναν τα κόλλυβα , τραγουδώντας :

Άη - Θόδωρε καλέ, άγιε και θαματουργέ,
αυτού στην έρημο που πας και τσι μοίρες απαντάς,
σα δεις και τη δική μου,να μου τήνε χαιρετάς.
Αν κάθεται,να σηκωθεί,κι αν στέκεται, να πορπατεί,
κι αυτά που έσπειρα εδώ να τα θερίσομε μαζί.

Έτσι είχαν την ελπίδα ότι τη νύχτα θα ονειρευτούν τον γαμπρό.
Ακολουθούν λίγα αποσπάσματα, ακριβώς όπως τα αναφέρει, ο ανεκτίμητος Θοδωρής Κοντάρας.

"Στη σκόλη των Άγιω - Θόδωρω βρίσκανε αραλίκι οι λεύτερες κοπέλες να μαντέψουνε με τα κόλλυβα ποιόνανε θε' να παντρευτούνε............ Για να τσι τιμήσουνε,το λοιπό, κείνο το Σαββάτο οι γυναίκες δεν ηδιαρμίζανε το σπίτι κι ητρώανε νηστίσιμα φαγιά,μόνο με λάδι"

**ηδιαρμίζανε δηλ. συγυρίζανε, νοικοκυρεύανε.

"Κι απέ, τη νύχτα επίζανε να ονειρευτούνε ένα γαμπρό και νά βρουνε την τύχη τως."





Τα αντέτια, τα έθιμα δηλαδή, δίχως αμφισβήτηση γεμίζουν τη ζωή μας με χρώμα, με γεύσεις, με ακούσματα, με μια παλέτα πολυποίκιλη όπου συντελεί να γίνεται ξεχωριστή η κάθε χρονική περίοδος.

Ο πολιτισμός και τ' αντέτια των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, είναι θησαυρός.

Και του χρόνου για όλους που ευλαβούνται αυτές τις μέρες.
Καλή κι ευλογημένη Σαρακοστή.

Υ.Σ Φωτογραφίες από διαδικτυακή πηγή, δίχως δικαιώματα.



Τετάρτη 4 Ιανουαρίου 2017

Καλικάντζαροι, αγιαστούρες, έθιμα και δοξασίες των Φώτων!



 








Από μικρή θυμάμαι πως άκουγα με ιδιαίτερη προσοχή και μια ποικιλία συναισθημάτων..φόβου αλλά ικανοποίησης στο τέλος, τα έθιμά μας σχετικά με τους καλικάντζαρους και τη γιορτή των Φώτων. Αυτό που δεν ξέχασα καθόλου είναι το τραγούδι που λένε αυτά τα ανεπιθύμητα δημιουργήματα της φαντασίας ή κατά άλλους οι αρνητικές άυλες μορφές.

"Φεύγετε να φεύγουμε
γιατί έρχεται ο τρελόπαπας
με την αγιαστούρα του 
και με τη βρεχτούρα του.
Μας άγιασε, μας έβρεξε
και μας κατάκαψε!!".


Την παραμονή των Φώτων περνούσε ίσως ακόμη περνάει στα μικρά μέρη, ο ιερέας της ενορίας από τα σπίτια για τον αγιασμό.Σήμερα στις πόλεις ο αγιασμός πραγματοποιείται κατόπιν συνεννόησης, καθόσον δεν είναι δυνατόν οι ιερείς να πηγαίνουν σε τόσα πολλά διαμερίσματα, καθώς επίσης οι άνθρωποι που κατοικούν δεν είναι όλοι χριστιανοί ορθόδοξοι. Όταν γίνει ο αγιασμός, η νοικοκυρά σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, μαζεύει τη στάχτη από το τζάκι που έκαιγε το Δωδεκαήμερο και είχε ξεκινήσει από την παραμονή των Χριστουγέννων ή ανήμερα, με το λεγόμενο Χριστόξυλο. Τη στάχτη την σκορπίζουν στα χωράφια και στους στάβλους για να μην πλησιάζει η αρνητική ενέργεια.
 Η παρουσία των καλικάντζαρων στη γη αυτές τις ημέρες, σύμφωνα με λαϊκή δοξασία, οφείλεται στο γεγονός ότι τα νερά δεν έχουν αγιασθεί, είναι "αβάφτιστα". Έτσι οι καλικάντζαροι βρίσκουν την ευκαιρία να βγουν από τα έγκατα της γης όπου κατοικούν, να έρθουν ανάμεσά μας για να μας ενοχλούν. Ο λαός τους έχει δώσει πολλές ονομασίες, μερικές από τις οποίες είναι οι ακόλουθες: «Καλικάντζαροι»,  «Καλικαντζαραίοι», «Καρκάτζια», «Καλκατζόνια» ή «Καλκατζάνια», «Καλκάνια», «Καλιτσάντεροι», «Καρκάντζαροι», «Καρκαντζέλια», «Σκαλικαντζέρια», «Σκαντζάρια», «Σκαλαπούνταροι», «Τζόγιες», «Λυκοκάντζαροι» και «Κωλοβελόνηδες», καθώς και τα θηλυκού γένους: «Καλικαντζαρού», «Καλικαντζαρίνες», «Καλοκυράδες», «Βερβελούδες» κ.ά.Ο αρχηγός των καλικάντζαρων της παλιάς Αθήνας, λεγόταν "κωλοβελόνης". Από περιοχή σε περιοχή της Πατρίδας μας συναντάμε κι άλλα ονόματα με διάφορα γνωρίσματα. Στην Αράχωβα τους ονομάζουν "κακομούτσουνους" και "σιχαμένους" , καθόσον ο καθένας τους έχει διάφορα κουσούρια.Γενικά οι άνθρωποι τους φαντάζονται κοντούς ή και ψηλούς με σκούρο χρώμα, κόκκινα μάτια, δόντια τεράστια και στραβά, με πολλές τρίχες, πόδια ζώου ή το ένα ζώου και το άλλο ανθρώπου, με παπούτσια από γουρουνότριχες και διάφορα άλλα.
Τους αρέσει να σκαρφαλώνουν στα δένδρα και να μπαίνουν στις καμινάδες των σπιτιών ώστε να κάνουν ζημιές, όπως να σπάνε τα αγαπημένα πράγματα των νοικοκυρών. Στη Νάξο, σύμφωνα με τη λαογραφία οι καλικάντζαροι παίρνουν όποιον βρουν να κυκλοφορεί τη νύχτα και αρχίζουν το χορό, μέχρι λιποθυμίας.Εμφανίζονται την παραμονή των Χριστουγέννων με διάφορους τρόπους, όπως με μικρό πλοίο στη Σκιάθο, με χρυσή βάρκα στην Οινόη, στους φλοιούς των καρυδιών στην Ικαρία. Μετά την εμφάνισή τους, κατευθύνονται στα αγαπημένα τους μέρη που είναι τα γεφύρια, οι ποταμοί, τα μεγάλα μονοπάτια όπως τα τρίστρατα, οι μύλοι.Εκεί στέκονται όλη νύχτα προκειμένου να κάνουν κακό σ' όποιον περάσει και φεύγουν με το τρίτο λάλημα του πετεινού.Μόλις έρχεται η ώρα τους να φύγουν, ξανακρύβονται στα έγκατα της γης και ξαναρχίζουν το "έργο" τους που είναι το πριόνισμα του δέντρου της γης.
 
 
Την παραμονή των Φώτων το μεσάνυχτα, ο λαός πίστευε ότι ανοίγουν οι ουρανοί και ότι ευχηθούμε θα γίνει.Ίσως είναι από τα όμορφα σημεία των παραδόσεών μας, συμβολίζει την ελπίδα και την αισιοδοξία.
Τα παραδοσιακά γλυκά της ημέρας των Φώτων είναι τα ξεροτήγανα που ήταν η αγαπημένη γεύση των παιδιών αλλά τα έριχναν στη σκεπή του σπιτιού και στην καμινάδα ώστε να τα φάνε οι καλικάντζαροι και να φύγουν ή να ξεκουμπιστούν όπως λέγανε παλιότερα οι γυναίκες ..και πραγματικά ξεκαρδιζόμασταν στα γέλια.Επίσης ανήμερα των Φώτων οι νοικοκυρές ζυμώνουν ψωμί που ονομάζεται φωτίτσα.Σε αρκετά μέρη κατά τον αγιασμό των υδάτων, αφήνουν τρία λευκά περιστέρια που συμβολίζουν την Αγία Τριάδα, να πετάξουν στον ουρανό.

Τα έθιμα της ημέρας των Θεοφανίων ποικίλουν και πραγματικά κλείνουν πανέμορφα το εορταστικό 12ήμερο.Σύμφωνα με μια μικρή μελέτη που έχω κάνει, σας παρουσιάζω χαρακτηριστικά των Φώτων από διάφορες περιοχές της Ελλάδας: 
Στην Λευκάδα  ο κόσμος  συγκεντρώνεται στη θάλασσα και ο ιερέας ρίχνει το σταυρό στο νερό μαζί με ένα μάτσο πορτοκάλια δεμένα μεταξύ τους. Τα πορτοκάλια που έχουν ευλογηθεί, τοποθετούνται στα εικονίσματα των εκκλησιών.
 

 Στην Ερμιόνη λίγο πριν ο σταυρός πέσει στη θάλασσα, οι «βουτηχτάδες», όπως ονομάζονται οι νέοι, που θα βουτήξουν  για να πιάσουν το σταυρό, ντυμένοι με παραδοσιακές στολές παλαιών ναυτικών, πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας. 
 
 
 
Η Καστοριά είναι γνωστή από τα Ραγκουτσάρια.Προκειμένου να ξορκίσουν το κακό, οι κάτοικοι ντύνονται με τρομακτικές μάσκες, ζητώντας από τους περαστικούς "αμοιβή" για το καλό που προσφέρουν στην πόλη.
 
  
Στη Δράμα αναβιώνει ένα παρόμοιο έθιμο με της Καστοριάς, που λέγεται "ροκατζάρια". Πάλι οι κάτοικοι με τρομακτικές μάσκες διώχνουν  τα κακά πνεύματα.Επίσης στη Δράμα ακολουθείται και ένα ακόμη έθιμο οι αράπηδες και ο Μεγαλέξανδρος. Έθιμο που μας ταξιδεύει πολλά χρόνια πίσω, τότε που οι νέγροι πολεμιστές του Μεγάλου Αλεξάνδρου,με τους αλαλαγμούς τους κατάφεραν να φοβερίσουν και να διώξουν τους ελέφαντες των Ινδών αντιπάλων. Σήμερα, οι κάτοικοι της περιοχής, ντύνονται με προβιές ζώων, φορούν κουδούνια και χορεύουν στο δρόμο για να διώξουν τα κακά πνεύματα και τους καλικάντζαρους.Στη Δράμα η ημέρα των Θεοφανίων είναι πολύ πλούσια σε παραδόσεις.Λίγα λόγια για τα "μπαμπούγερα και τη στάχτη". Την παραμονή των Φώτων, οι γυναίκες παίρνουν στάχτη από το τζάκι και την σκορπίζουν με το δεξί χέρι μέσα στο σπίτι, προφέροντας ξόρκια για να φύγουν οι καλικάντζαροι. Ανήμερα των Φώτων και μετά τον αγιασμό των υδάτων, κάποιοι κάτοικοι –τα μπαμπούγερα-φορούν προβιές ζώων, στέκονται απέξω από την εκκλησία και κρατούν ένα σακούλι (υποτίθεται γεμάτο με στάχτη) για να χτυπούν με αυτό όποιους συναντούν και να φοβερίζουν τους καλικάντζαρους.
 
 

 Στη  Χαλκιδική υπάρχει ένα έθιμο που ονομάζεται Φωταράδες.Ουσιαστικά είναι ομάδα ανθρώπων που έχουν ένα "βασιλιά» και φορτώνεται με κουδούνια.Αυτός ξεκινάει  το χορό και τον ακολουθούν οι Φωταράδες, οι υπόλοιποι της ομάδας που κρατάνε  ξύλινα σπαθιά και προσπαθούν να εμποδίσουν τυχόν επίδοξους κλέφτες ενός λουκάνικου  που στήνεται στην πλατεία του χωριού.
Στη Γαλάτιστα της Χαλκιδικής ως γνωστό έθιμο αναφέρεται " η καμήλα και η απαγωγή". Πρόκειται για ένα έθιμο, που αναβιώνει από τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ένας ερωτευμένος προκειμένου να απαγάγει την αγαπημένη του κάτω από τα μάτια του Τούρκου επιτρόπου, σκέφτηκε ένα ξεχωριστό κόλπο.Οργάνωσε γλέντι στο χωριό και συνάμα έφτιαξε το ομοίωμα μιας καμήλας μέσα στο οποίο κρύφτηκε αυτός και οι απαγωγείς φίλοι του,οι οποίοι μπήκαν στο σπίτι, έκλεψαν την κοπέλα και την πήραν κάτω από το ομοίωμα της καμήλας. Σήμερα, το έθιμο αναβιώνει με το ομοίωμα της καμήλας να γυρνά στο χωριό και με 6 άνδρες να κρύβονται από κάτω χορεύοντας και τραγουδώντας. 
 
 

 Ένα πασίγνωστο έθιμο που έχει τις ρίζες του στον Πόντο είναι οι Μωμόγεροι. O Μώμος είναι ο θεός του γέλιου και της σάτυρας.Η λατρεία του τελείται από τους "ιερείς του", δηλαδή τους Μωμόγερους.Σύμφωνα με την παράδοση η ρίζα αυτού του δρώμενου βρίσκεται στα ιερά Διονύσια. Το ποντιακό αυτό έθιμο προέρχεται από τον Πόντο των αρχαίων χρόνων και είναι ζωντανό ακόμα στις μέρες.Πριν από λίγες ημέρες το εθιμικό δρώμενο «Μωμόγερων», μετά από πρόταση του υπουργείου Πολιτισμού, εντάχθηκε στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.
Στα Δωδεκάνησα αλλά κυρίως στη Σύμη και στην Κάλυμνο,  όσοι  βουτούν να πιάσουν το σταυρό αψηφώντας τις χαμηλές θερμοκρασίες του νερού της θάλασσας, κρατούν την ανάσα τους για να μείνουν όσο το δυνατόν περισσότερο κάτω από το κρύο νερό. Και φυσικά, όσο διαρκεί η παγωμένη βουτιά, οι ψαράδες των νησιών με τις βάρκες τους, σχηματίζουν έναν προστατευτικό κλοιό γύρω από τους βουτηχτάδες, που θεωρούνται οι τυχεροί της νέας χρονιάς που μόλις μπήκε.

Και του χρόνου για όλους!!
 
 
Πηγές:Φυλλάδια από λαογραφικούς φορείς αλλά και ακούσματα από παλιότερες εκπομπές.

25η Μαρτίου 2024.Όμιλος Φιλίππων Ανδραβίδας "Ο Σπάρτακος".

  Όπως γνωρίζουν οι φίλοι μου, αυτός εδώ ο ιστότοπος αποτελεί για πολλά θέματα, αρχείο. Έτσι συμβαίνει και με τις δραστηριότητες του Ομίλου ...