Σεπτέμβρης, τρύγος και καλή χρονιά!

 Κάνοντας τον κύκλο του καλοκαιριού ήρθε η ώρα να υποδεχτούμε τον Σεπτέμβριο, να ετοιμαστούμε για την εκπαιδευτική χρονιά, να τρυγήσουμε, να ταξιδέψουμε σε άλλα, ρομαντικά μονοπάτια αυτά που γεννά η νέα εποχή.

 Η Εκκλησία μας γιορτάζει την αρχή της Ινδικτιώνος που προέρχεται από την λατινική λέξη indictio, που σημαίνει ορισμός, το ξεκίνημα του εκκλησιαστικού έτους για αυτό και η χριστιανοί λέμε "καλή χρονιά".

Απ' ότι καταγράφεται στις ιστορικές πηγές ο όρος δημιουργήθηκε από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες οι οποίοι θέσπιζαν για δεκαπέντε έτη το χρηματικό ποσό της ετήσιας φορολογίας, που εισέπρατταν για να συντηρήσουν τον στρατό κάθε τέτοια εποχή.

Έτσι καθιερώθηκε και οι δεκαπέντε κύκλοι που ξεκίνησαν από τον Καίσαρα Αύγουστο ονομάζονταν ινδικτιώνες (τρία χρόνια πριν από την γέννηση του Χριστού).

Αυτός ο μήνας χαρακτηρίζεται από την συγκομιδή των καρπών καθώς και από την προετοιμασία για έναν καινούριο κύκλο, αυτόν της βλαστήσεως (όργωμα, σπορά). Έτσι συνδυάζοντας τις καταστάσεις οι χριστιανοί γιόρταζαν την αρχή της γεωργικής χρονιάς και απέδιδαν της ευχαριστίες τους στον Θεό.

Ως συνήθεια διατηρήθηκε και συνεχίστηκε στα Βυζαντινά χρόνια όπου το 313 μ.Χ καθιερώθηκε ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους η 1η Σεπτεμβρίου.

  Την εποχή που το ρωμαϊκό έτος άρχιζε τον Μάρτη, ο Σεπτέμβριος ήταν ο έβδομος μήνας, όπως δείχνει και τ' όνομά του αφού  septem στα λατινικά σημαίνει εφτά. Όταν πρώτος μήνας καθιερώθηκε από το Νουμά Πομπίλιο ο Γενάρης, τότε ο Σεπτέμβρης έγινε ένατος.

 Οι Ρωμαίοι ακόμη και στα παιδιά έδιναν ονόματα σύμφωνα με την σειρά γέννησής τους.

Οι Έλληνες έδιναν χαρακτηρισμούς σύμφωνα με τις ασχολίες τους έτσι και ο Σεπτέμβρης ονομάζεται τρυγητής, τρυγομηνάς, πετμεζάς, Σταυρίτη (Ύψωση του Τιμίου Σταυρού).

 

Η εποχή του τρύγου είχε επίσημη μορφή από την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στην Κωνσταντινούπολη γινόταν μια σπουδαία γιορτή όπου λάμβανε μέρος ο αυτοκράτορας και ο πατριάρχης. Ο πατριάρχης ευλογούσε τα σταφύλια, τα δοκίμαζε ο αυτοκράτορας, τα μοίραζε στους αυλικούς του και ο λαός φώναζε διάφορες ευχές (προσωπικά θα προτιμούσα να τα μοιράζει στον λαό....φυσικά κάτι τέτοιο δεν γινόταν..).

Την πρώτη μέρα αυτού του μήνα οι αγρότες σε πολλά μέρα υποτίθεται πως "καλούσαν" με τρόπους που είχαν επινοήσει ή που βρήκαν από τους παλιότερους, το πνεύμα της βλάστησης. 

Από την άλλη, πάντα ο σπόρος που θα χρησιμοποιούσαν στο χωράφι έπρεπε να ευλογηθεί από την εκκλησία. Διάβασα σε κάποια μέρη όπως και στην Κω στο εικονοστάσι κρεμούν το σύμβολο της "Αρκιχρονιάς" δηλαδή μια αρμαθιά από ρόδι, σταφύλι, κυδώνι, σκόρδο και φύλλο από τον πλάτανο του Ιπποκράτη.

Στην Θράκη την πρώτη ημέρα του Σεπτέμβρη υποδεχόντουσαν με τύμπανα και τραγούδια.

Λάμβαναν μέρος παρέες που φορούσαν προσωπίδες και θύμιζαν αρχαία δρώμενα (Οσχοφόρια), άλλοι είχαν στεφάνια αμπέλου (όσχους) και ξεκινώντας από τον ναό του Διονύσου όδευαν προς τους αμπελώνες και τα πατητήρια.

 

 Μιας και αναφέρθηκα στον τρύγο, θα είναι παράλειψη να μην πω ότι αυτή η εργασία ριζώνει στην αρχαιότητα..το αμπέλι και ο οίνος είχαν ιερή θέση.Λέγεται πως οι αρχαίοι Έλληνες από το 1700 π.Χ περίπου ασχολήθηκαν με την οινοποιία η οποία συνδέεται διά της μυθολογίας και με τον Διόνυσο.

Ο Σεπτέμβρης για τις πόλεις σηματοδοτούσε και την επιστροφή των κατοίκων από τις εξοχές όπου περνούσαν τις καλοκαιρινές τους διακοπές. Οι δρόμοι εκείνες...τις εποχές γέμιζαν από τις σούστες και τα κάρα. Κάπως έτσι ήταν και στη γενέτειρά μου όπου τα καλοκαίρια μέναμε στο μικρό σπιτάκι στο κτήμα αφού εκεί ήταν οι δουλειές αλλά με το που έμπαινε ο Σεπτέμβρης επιστρέφαμε με το κάρο του πατέρα μου που κουβαλούσε όλη η γειτονιά τα υπάρχοντά της.

Ο αναφερόμενος  γλυκός μας μήνας, είναι γεμάτος από εορτές!!

Από σήμερα που εορτάζουν οι Αγίες 40 Παρθένες και ο διδάσκαλός τους Αμμούν, στις 2 του μήνα η εορτή του Αγίου Μάμαντος, στις 8 του μήνα το Γενέθλιον της Θεοτόκου, στις 14 η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, στις 17 της Αγίας Σοφίας και των τριών θυγατέρων της, του Αγίου Ευσταθίου, της Αγίας Θέκλας..

Κάποιες από τις παροιμίες του μήνα.

..Του Σεπτέμβρη οι βροχές, πολλά καλά μας φέρνουν.
..Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
..Αν βρέξει ο τρυγητής, χαρά στον τυροκόμο.
..Τον τρυγητή τ' αμπελουργού, πάνε χαλάλι οι κόποι.
..Στον τρυγητή σιτάρι σπείρε και στο πανηγύρι σύρε.

Καλό κι ευλογημένο μήνα για όλους!!!!
Καλή εκκλησιαστική χρονιά για όσους το επιθυμούν και το πιστεύουν!
Χαρούμενη εκπαιδευτική χρονιά για όλους, μικρούς και μεγάλους!!!!

To Λαογραφικό Μουσείο της Ανδραβίδας, μια πολιτισμική κληρονομιά!

Οι τραπεζαρίες με τις φοντανιέρες, τα κεντητά και κοφτά τραπεζομάντηλα, οι σκαλιστές καρέκλες, τα ενθύμια της ξενιτιάς, τα προικιά της νύφης, τα γανωματένια κουζινικά, τον αργέλογο για τον κουσκουσέ ....και τι δεν βρίσκει κανείς σ' αυτή την πλούσια και σπάνια συλλογή του Λαογραφικού Μουσείου της  Ανδραβίδας.

 

Η λαογραφία δεν είναι μια απλή λέξη. Είναι η έννοια της επιστήμης η οποία ασχολείται με όλες τις εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού. Από τη διερεύνηση, την καταγραφή μέχρι την ταξινόμηση όλων των στοιχείων που ο κάθε λαός λέει, ενεργεί και πράττει κατά παράδοση...όλα όσα δηλαδή χαρακτηρίζουν κάθε έθνος. Η συλλογή της λαογραφίας αποτελείται από τις συνταγές των γιαγιάδων μας , τις φορεσιές τους, τη λατρεία και τη θρησκευτική ζωή, τις παροιμίες , τα τραγούδια, τους χορούς, τα έθιμα κάθε γιορτής μέχρι και τα παιχνίδια που φτάνουν στις μέρες μας περνώντας από ένα μακραίωνο  δρόμο.

Δεν αναφέρομαι σε ιδιαίτερα στοιχεία αυτής της επιστήμης στο παρόν αφιέρωμα. Οφείλω όμως να γνωρίσω και να υπενθυμίσω....ότι κάθε λαός φροντίζει να διατηρεί αλλά και να ταξιδεύει παντού, τα λαογραφικά του χαρακτηριστικά. Η  λαογραφία  αποτελεί άρρηκτο δεσμό με την παράδοση και τον πολιτισμό. Είναι ηθικό καθήκον όλων μας να προστατεύουμε τα λαογραφικά μας στοιχεία, προκειμένου να βαδίζουμε στο παρόν και να στοχεύουμε σ' ένα λαμπρό μέλλον. Ακολουθούν κάποιες φράσεις που δείχνουν τη σημασία του παρελθόντος..

Ο ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης έγραψε "Σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σαν να σβήνεις και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον".

Ο κινέζος φιλόσοφος Κομφούκιος " Μελέτησε το παρελθόν αν θες να ορίσεις το μέλλον".

Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ " Όσο πιο πολύ πίσω πάμε στο παρελθόν, τόσο πιο μακριά στο μέλλον μπορούμε να δούμε".

Σε κάθε ταξίδι εντός ή εκτός Ελλάδος, η ξεναγήσεις μας είναι πρώτα στις παραδοσιακές γειτονιές, στα μουσεία, στα δρώμενα.. Στις μέρες των Χριστουγέννων (σε συνθήκες εκτός πανδημίας) πραγματοποιείται από έναν οργανισμό σχετικά με τα παιδιά, ένα τεράστιο φεστιβάλ -παζάρι που λαμβάνουν μέρος όλες οι Πρεσβείες του κόσμου. Η μαγεία του βρίσκεται ακριβώς στο ότι οι εκπρόσωποι είναι ντυμένοι με τις παραδοσιακές τους φορεσιές και παρουσιάζουν τα παραδοσιακά τους προϊόντα...τα στοιχεία που ντύνουν με πολύχρωμες πινελιές κάθε λαό. Η διατήρηση της παράδοσης σε καμία των περιπτώσεων δε μεταφράζεται σε οπισθοδρομικό τρόπο ζωής καθώς και δεν απαιτεί την απομάκρυνσή μας από τη γραμμή του παρόντος.

Έχοντας την εμπειρία από πολλά ταξίδια ανά την Ελλάδα και το εξωτερικό, επιβεβαιώνω την αγάπη των λαών γι' αυτόν τον τομέα. Η Ανδραβίδα με την πλούσια ιστορία της, στερούσε σ' αυτόν τον τομέα. Μέχρι που μια αξιέπαινη γυναίκα, με γνώσεις και από το εξωτερικό (Αμερική) οργάνωσε και διατηρεί το Λαογραφικό Μουσείο μέσω του Λαογραφικού Συλλόγου Ανδραβίδας "Ο ΜΩΡΙΑΣ". Τα γραφόμενα ανήκουν στην προσωπική μου εμπειρία και κρίση. Είναι ένας χώρος που οι παλιοί θυμούνται και οι νέοι γνωρίζουν. Ένας χώρος που επί χρόνια δίνει καθημερινά μαζί με το σύζυγό της, μεγάλο αγώνα και την ψυχή της για το κοινό καλό και μόνο, κάτι σπάνιο για τα δεδομένα των εποχών. Βέβαια τα δεδομένα της πανδημίας διαφοροποίησαν έως ακύρωσαν το πρόγραμμα του Μουσείου όπως άλλωστε σε όλους τους φορείς. Εκτός των εκδηλώσεων που οργανώνει μες στο χρόνο, η τάξη και η καθαριότητα όλων των υλικών που με προσπάθεια και θυσία έχει συλλέξει, αποτελεί  περίτρανο παράδειγμα προς μίμηση.

Κάθε φορά που επισκέπτομαι  το Μουσείο πραγματοποιώ ένα γλυκό ρομαντικό ταξίδι στα παιδικά μου χρόνια, όπου το σπίτι της γιαγιάς μου είχε αντικείμενα σαν αυτά που είδα καθώς και στοιχεία από άλλες στιγμές της τότε ζωής...

Το πολιτιστικό υλικό που με τη φροντίδα των ακάματων και ανιδιοτελών ανθρώπων του Λεωνίδα και της Παναγιώτας, των εκλεκτών Κυριών του ΔΣ ή και κάποιων εθελοντών φίλων, μπορεί κανείς να θαυμάσει στον χώρο, αποτελεί κυριολεκτικά πλούτο για την περιοχή της Ανδραβίδας, τον Κάμπο καθώς και όλο τον Νομό Ηλείας.

Στην Ανδραβίδα όπως και σε κάθε μέρος υφίστανται πολλοί σύλλογοι. Κάποιοι με περισσότερα χαρτιά και κάποιοι με περισσότερο υλικό, έμψυχο ή με τη μορφή αντικειμένων. Ο αναφερόμενος Σύλλογος χαρακτηρίζεται ως θεματοφύλακας της παράδοσης στον λαογραφικό τομέα και φέρει βαρύ φορτίο. Ο χαρακτηρισμός δε, δόθηκε από εμένα αλλά από επιστήμονα -ερευνητή της λαογραφίας που γνωρίζει το χώρο, την ιστορία του, τον συνεχή αγώνα της κ. Παναγιώτας.

Πιστεύω το Μουσείο αξίζει να αναδειχθεί ως χώρος πολιτισμού και εκπαίδευσης, ως τόπος τουριστικού ενδιαφέροντος.

Ελπίζω σε καλύτερες μέρες και  στην αφύπνιση της τοπικής κοινωνίας σχετικά με το αντικείμενο της Λαογραφίας καθόσον όπως έχω διαπιστώσει γενικά τηρεί μια απόμακρη στάση (αναφέρομαι σε εποχές εκτός πανδημίας).

Εύχομαι καλή συνέχεια στο έργο της Παναγιώτας, το οποίο δίνει μια υπέροχη άποψη για την παράδοση του τόπου, ένα έργο αποκλειστικά για το κοινό καλό. Εύχομαι πως μετά από την κατάσταση που βιώνουμε θα συνειδητοποιήσουμε την αξία των δεσμών με την παράδοση και τη λαογραφία.

Η κοινωνία παίρνει την ανοδική πορεία όταν ακολουθούμε τα λόγια του μεγάλου Στρατηγού του Μακρυγιάννη που θέλουν να είμαστε "στο εμείς".