Το Ψυχοσάββατο των Αγίων Θεοδώρων και τα έθιμα της Σμύρνης.

Των Αγίων Θεοδώρων, αποτελεί το σπουδαιότερο Ψυχοσάββατο. Συνδέεται με το Θαύμα των Κολλύβων.

Κάθε χρόνο θυμάμαι τις κυρίες που πήγαιναν στην Αγία Παρασκευή - στο Κοιμητήριο για τη γενέτειρα- με κόλλυβα ή σπερνά, για να μνημονεύσουν τις ψυχούλες όπως έλεγαν. Ήμουν παιδί και μαζί με τ' άλλα παιδιά, μας φαινότανε τόσο μακρινό αυτό...να έχεις χάσει δηλαδή δικό σου. Παρόλο που και τα δυο σόγια μας, είχαν δυνατές απώλειες, ήταν αδύνατον να αξιολογηθεί στην παιδική ψυχή όλο αυτό το συναίσθημα.  Όλα τα Ψυχοσάββατα αλλά κι αυτό, από τότε του ευλαβούμαι ιδιαίτερα.  Η μάνα μου που είχε αδυναμία στον πολιτισμό των Ελλήνων Μικρασιατών, έκανε αναφορά σε διάφορα έθιμα , εκτός από τα κόλλυβα, όπως αυτό που οι κοπέλες μπορούν τότε να δουν ποιον θα παντρευτούν, να έχουν δηλαδή κάποια πρόβλεψη.

Οι αφηγήσεις της μαμάς μου, ήρθαν στο νου , μόλις διάβασα ένα εξαιρετικό άρθρο με τίτλο 

 "Γιορτές κι αντέτια

από την Ερυθραία και τη Σμύρνη

Κάθε γειτονιά συνήθειο, κάθε μαχαλάς κι' αντέπι", που έχει συντάκτη τον  Θοδωρή Κοντάρα, φιλόλογο, ερευνητή της Μικρασιατικής Παράδοσης και συγγραφέα.

Το εν λόγω άρθρο ανήκει στην ύλη του Περιοδικού του Λυκείου Ελληνίδων της Ραφήνας "τ' ανάβλεμμα" .

Οι κοπέλες, των Αγίων Θεοδώρων είχαν την ευκαιρία, να μαντέψουν με το κόλλυβα, ποιον θα παντρευτούν. Οι ανύπαντρες, πήγαιναν την παραμονή της γιορτής στην εκκλησία, να κλέψουν τρία ή εννιά σπυριά από τα καλάθια όπου έριχναν οι νοικοκυρές τα κόλλυβα. Αυτά τα σπυριά, τα τοποθετούσαν μέσα σε ένα μαντήλι και κάτο από το μαξιλάρι τους, με την πίστη ότι το βράδυ θα αποκαλυφθεί αυτός που θα παντρευτούν. Υπήρχε ένα τραγούδι που λέγανε, κάτι σαν προσευχή:

Άη Θόδωροι καλοί

Άγιοι και θαματουργοί,

αυτού στην έρημο που πάτε

και τσι μοίρες απαντάτε,

αν δείτε και την εδική μου,

να τη διπλοχαιρετάτε.

Αν κάθεται, να σηκωθεί κι αν 

στέκεται, να δράμει          (να τρέξει)

να πάρει χρυσά στέφανα, νά ΄ρχει να με μοιράνει

Άλλες κοπέλες, περιμένανε στο παραθύρι, τα μεσάνυχτα που ξημέρωνε το Σάββατο, μήπως και δουν τον γαμπρό, μήπως μάθουν το όνομά του. Τότε όμως πολλοί νεαροί που θέλανε να αστειευτούν, κρύβονταν στις γωνιές του δρόμου και φωνάζανε διάφορα ονόματα, τούρκικα, αρμένικα, φράγκικα, εβραϊκά.

Τα κορίτσια στα Βουρλά, έβαζαν τα κόλλυβα σ' ένα μαντηλάκι και το κρατούσαν όλη τη μέρα επάνω τους. Το βράδυ έβγαιναν, σ' ένα ξέφωτο και έριχναν το μαντήλι σ' έναν κύκλο , όπου έσπερναν τα κόλλυβα , τραγουδώντας :

Άη - Θόδωρε καλέ, άγιε και θαματουργέ,

αυτού στην έρημο που πας και τσι μοίρες απαντάς,

σα δεις και τη δική μου,να μου τήνε χαιρετάς.

Αν κάθεται,να σηκωθεί,κι αν στέκεται, να πορπατεί,

κι αυτά που έσπειρα εδώ να τα θερίσομε μαζί.

Έτσι είχαν την ελπίδα ότι τη νύχτα θα ονειρευτούν τον γαμπρό.

Ακολουθούν λίγα αποσπάσματα, ακριβώς όπως τα αναφέρει, ο ανεκτίμητος Θοδωρής Κοντάρας.

"Στη σκόλη των Άγιω - Θόδωρω βρίσκανε αραλίκι οι λεύτερες κοπέλες να μαντέψουνε με τα κόλλυβα ποιόνανε θε' να παντρευτούνε............ Για να τσι τιμήσουνε,το λοιπό, κείνο το Σαββάτο οι γυναίκες δεν ηδιαρμίζανε το σπίτι κι ητρώανε νηστίσιμα φαγιά,μόνο με λάδι"

**ηδιαρμίζανε δηλ. συγυρίζανε, νοικοκυρεύανε.

"Κι απέ, τη νύχτα επίζανε να ονειρευτούνε ένα γαμπρό και νά βρουνε την τύχη τως."

Τα αντέτια, τα έθιμα δηλαδή, δίχως αμφισβήτηση γεμίζουν τη ζωή μας με χρώμα, με γεύσεις, με ακούσματα, με μια παλέτα πολυποίκιλη όπου συντελεί να γίνεται ξεχωριστή η κάθε χρονική περίοδος.

Ο πολιτισμός και τ' αντέτια των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, είναι θησαυρός.

Και του χρόνου για όλους που ευλαβούνται αυτές τις μέρες.

Καλή κι ευλογημένη Σαρακοστή.

Υ.Σ Φωτογραφίες από διαδικτυακή πηγή, δίχως δικαιώματα.

1922 ΜΕ ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΣΤΟΝ ΚΟΡΦΟ,οι σκέψεις μου.

Συνηθίζω για κάθε βιβλίο που διαβάζω, να παρουσιάζω τις απόψεις μου κι έτσι προέκυψε αυτό το αφιέρωμα,που ανήκει στο εικονιζόμενο συγγραφικό πόνημα της ευγενέστατης Ανθούλας Σουπιάδου Βαμβουρέλλη.

Από τον τίτλο, ο αναγνώστης καταλαβαίνει ότι η υπόθεση συνδέεται άρρηκτα με μια από τις πιο μεγάλες πληγές της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ.

1922 ο μεγάλος ξεριζωμός, η Καταστροφή. ΜΕ ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΣΤΟΝ ΚΟΡΦΟ,αμέσως η σκέψη γυρίζει στο παρελθόν και δημιουργεί μια εικόνα, όπου κάποια γυναίκα κρύβει το κλειδί του σπιτιού που αφήνει..στον κόρφο της, με την ελπίδα ότι μπορεί κάποια μέρα να ξαναγυρίσει ή για να της θυμίζει, τις όμορφες μέρες.

Έλληνες και Αρμένιοι, σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής τους, αναρωτιούνταν το "γιατί" κι ας γνώριζαν τα πολιτικά τερτίπια. 

 

Προσωπικά, για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας έχω μια ιδιαίτερη ευαισθησία, πιστεύω ότι είχε φτάσει την Ανατολή σε υψηλό κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.Πιστεύω ότι είναι οι συμπατριώτες μας , που έφεραν μια άλλη αύρα πολιτισμού στην Ελλάδα κι ας είχαν την πικρή αντιμετώπιση με τον ερχομό τους. Έχω μελετήσει ιδιαίτερα (έχω παρακολουθήσει και σχετικό σεμινάριο του ΕΚΠΑ) για τη λογοτεχνία που σχετίζεται με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Λόγω της ενασχόλησής μου, με βεβαιότητα αναφέρω ότι, δεν μπορούν όλοι να γράψουν κάποιο αξιόλογο έργο, διαβάζοντας μόνο ιστορικά βιβλία,όπως συνηθίζεται..Για να αποτυπώσει η πέννα πραγματικά μια ιστορία από τότε..θα πρέπει να έχει ζήσει ο ίδιος ή να του έχουν μεταφέρει , δικοί του άνθρωποι αυτά που έζησαν.

 Η συγγραφέας,  αυτό το έργο της το αφιερώνει στους γονείς και στους παππούδες της. Είναι οι άνθρωποι, οι οποίοι με τις αφηγήσεις τους από τότε που ήταν παιδί, γέμισαν το νου και την καρδιά της, με τα βιώματά τους κι έτσι άναψε η φλόγα, που ήθελε να τα μετατρέψει σε έντυπο υλικό. Ο λόγος πιστεύω ότι ήταν διότι τα γραπτά, μένουν, ταξιδεύουν και θυμίζουν για πάντα, κάτι που αποτελεί μια προσφορά ψυχής στον βωμό της μνήμης.Ακόμη διότι μεταφέρεται στις νέες γενιές, ένα σημαντικότατο κομμάτι από τα γεγονότα, μέσω της ιστορίας των προγόνων της.

Αλήθεια, σκέφτομαι τις ώρες που η Ανθούλα έγραφε...είμαι σίγουρη ότι τους έβλεπε και τους άκουγε. Είμαι σίγουρη ότι το βιβλίο αυτό,έχει ζυμωθεί με κάποια δάκρυα. 

          Ένα μικρό δείγμα του περιεχομένου.

"Το νιόπαντρο ζευγάρι εγκαταστάθηκε στο καινούριο σπιτικό και οι γονείς του Θοδωρή έφεραν μαζί τους μεγάλοι προίκα για το γιο τους. Τα πρόσωπά τους ήταν όμως σφιγμένα χωρίς πολλά λόγια και χαμόγελα".

 "Μας τρομάζεις Δημητρό, τι τρέχει, πιες λίγο νερό και μίλα ήσυχα", του είπε ευγενικά.

"Συγνώμη μα είμαι σοκαρισμένος και ανήσυχος πολύ. Ο Χρυσόστομος ο επίσκοπος της Σμύρνης είναι νεκρός, τον σκότωσαν, τον βασάνισαν και έφησε την τελευταία του πνοή με πολύ μαρτυρικό τρόπο. Λύσσαξαν αδερφέ, λύσσαξαν, Αναστάση μου".

"Και η μέρα της Μικρασιατικής καταστροφής άρχισε να αχνοφέγγει. Η Σμύρνη καίγεται, 12 Σεπτεμβρίου 1922, πνίγεται σε καπνούς και τεράστιες φλόγες που χορεύουν σαν τρελές με τον δυνατό αέρα που φύσαγε ανελέητα, εκείνη την αποτρόπαια μέρα".

"Σ' ευχαριστώ του ψιθύρισε, σ' ευχαριστώ για όλα".Έβγαλε από την τσέπη της το χοντρό κλειδί, κλείδωσε με σπαραγμό ψυχής και πέρασε το κορδόνι στον λαιμό του άντρα της"."Κράτα το στον κόρφο σου, γιατί εγώ σίγουρα θα το χάσω και πως θα ξεκλειδώσουμε πάλι την πόρτα μας αγαπημένε μου Αναστάση". Χάιδεψε το χάλκινο γυαλισμένο πόμολο που ήταν σκαλισμένο και καλοδουλεμένο με μια όμορφη γοργόνα!".

Αργότερα..

 "Θα σου χτίσω το πιο όμορφο σπίτι,κάτω θα είναι ένα μεγάλο δωμάτιο μαζί με την κουζίνα όπως ήταν το σπίτι του πατέρα μου στην Σμύρνη.Επάνω να έχουμε τα υπνοδωμάτια,το δικό μας και των παιδιών μας¨".

 

Η γλώσσα γραφής, δεν περιέχει περιττά στοιχεία, ούτε λέξεις που να δίνουν στόμφο στο ύφος αυτού του πονήματος. Διαβάζοντάς του ο αναγνώστης, αντικρύζει την αληθινή ιστορία, νιώθει ότι είναι αυτήκοος μάρτυρας της αφήγησης, ότι οι παππούδες και οι γονείς είναι οι δικοί του.

Μπαίνει στα αρχοντόσπιτα, μεθά απ' τα μπαχαρικά, βλέπει τις κυράδες να συνομιλούν. Νιώθει την καταστροφή που πλησιάζει, τρομάζει με τα άσχημα μαντάτα για τον Μητροπολίτη, αισθάνεται τα μάτια της Παναγιάς να υποφέρουν, χάνεται μέσα στις φλόγες, αφήνει τους φίλους και γείτονες δακρυσμένους. Κλειδώνει και ο εσωτερικός κόσμος τραντάζεται..κρατά το κλειδί, το κρατά γερά στον κόρφο, μήπως και....υπάρξει η επιστροφή.

Ο χορός των συναισθημάτων δεν περιγράφεται..Η μαχαιριά του διωγμού, η αγωνία του ταξιδιού, η αντιμετώπιση στην Πατρίδα και η δύναμη για το στήσιμο της νέας ζωής. Ευτυχώς που ο έρωτας και η αγάπη, έσωνε την κατάσταση. 

Το βιβλίο αυτό, για εμένα αποτελεί ένα μαγευτικό μοίρασμα, της Ανθούλας με το κοινό, με τους αναγνώστες, ένα μοίρασμα ψυχής με το οποίο μας κάνει πλουσιότερους, μαθαίνοντας την καθημερινότητα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, τις πτυχές των κοινωνικών σχέσεων, τη γειτονιά, της συνήθειες και όλα όσα ακολούθησαν έως η τρίτη γενιά να ανοίξει τα φτερά της.

Πιστεύω πολύ στην αξία αυτής της οπτικής!

Θερμά συγχαρητήρια στη συγγραφέα γιατί με έναν ιδιαίτερα όμορφο τρόπο, γεμίζει την ψυχή του αναγνώστη.

Εύχομαι οι γονείς και οι παππούδες, από ψηλά να νιώθουν χαρούμενοι και να χαρίζουν υγεία, μακροημέρευση, καλοτυχία στην Ανθούλα και στους απογόνους τους γενικότερα.

Με αγάπη

Σοφία Δ. Αγραπίδη

Στρκος Σ.Ξ,ε.α - Συγγραφέας

Υ.Σ Οι φούξια ανεμώνες είναι από τη γη της Ηπείρου και οι κόκκινες από την Παιανία. Αποτελούν δώρα αγαπημένων φίλων και τις επέλεξα για εδώ, καθόσον τις περισσότερες ιστορίες για τους Μικρασιάτες η μητέρα μου, μου τις αφηγούνταν όταν μαζεύαμε ανεμώνες.

Ορεινή Ηλεία και Αρκαδία,Μάρτιος 2024.

 Ένα σύντομο ταξίδι,στην ομορφιά της φύσης σ" ένα μέρος της Ορεινής Ηλείας και Αρκαδίας.

Το φωτογραφικό αφιέρωμα, γίνεται όποτε περνώ από την περιοχή,διότι πάντα έχει κάτι νέο να δώσει.