Ρεμπέτικο τραγούδι είναι το ελληνικό αστικό λαϊκό τραγούδι που έκανε την εμφάνισή του στα τέλη του 19ου αιώνα και έγινε περισσότερο γνωστό μέχρι την τρίτη δεκαετία του 20ου αιώνα.Αποτελεί την βαθιά έκφραση των ανθρώπων που ζούσαν στην εργατική τάξη αρχικά και αργότερα προχώρησε στα αστικά κέντρα.
Τα πρώτα μου ακούσματα....
Ήταν απ' την φωνή του πατέρα μου ο οποίος τραγούδαγε δημοτικά και ρεμπέτικα.Για την εποχή του!!γνωστό αηδόνι και γλέντι χωρίς την παρουσία του δεν πραγματοποιούσαν οι φίλοι του.
Τα ρεμπέτικα μου δημιουργούσαν, παιδάκι τότε.. κάτι όμορφο που δεν μπορούσα να εξηγήσω.Έπλαθα ιστορίες σύμφωνα με τους στίχους όπως τους καταλάβαινα, μου έβγαζαν μια αυθεντικότητα.
Αργότερα όταν ο αδερφός μου έφερε στο σπίτι για εμένα βιβλία -
αφιερώματα των ρεμπέτικων, ξεφυλλίζοντάς τα, διαπίστωνα ότι τα
περισσότερα απ' όσα είχα φανταστεί ήταν αληθινά.Ποτέ δεν προσπάθησα να
εξηγήσω αυτή την αίσθηση.Επίσης έδειχνα μεγάλη αγάπη για το στυλ των γυναικών του ρεμπέτικου, με τα σπαστά σκούρα μαλλιά και το έντονο κραγιόν στα χείλη.Περνώντας τα χρόνια και ερχόμενη στην Αθήνα
είχα την τύχη να γνωρίσω αρκετές απ' τις ρεμπέτικες μορφές. Θυμάμαι κάποια αξέχαστα βράδια παραμονής πρωτοχρονιάς με την
οικογένειά μου στη Σωτηρία Μπέλλου, στην Ιωάννα Γεωργακοπούλου που την έλεγα θεία!!επειδή είχε ίδιο επίθετο με το πατρικό της μαμάς μου. Αργότερα στον Δημήτρη Κοντογιάννη φίλο του αδερφού μου, στον Ξηντάρη και πολλά άλλα ονόματα.
Κάποτε άκουσα και τη Μαριώ η οποία με αποκάλεσε "ντερμπεντέρισσα" όπου αυτό ήταν το πρώτο τραγούδι που μου έμαθε ο πατέρας μου (Είμαι εγώ γυναίκα φίνα, ντερμπεντέρισσα....).Όλοι σχεδόν πίστευαν ότι και για μένα ήταν η απλή απόλαυση της κοινής έννοιας της διασκέδασης, αυτά τα ακούσματα.Μπορώ να πω ότι για την ψυχαγωγία που ένιωθα, η σκέψη μου είχε την ευθύνη.Αυτή δημιουργούσε τις εικόνες των ιστορικών και κοινωνικών καταστάσεων σύμφωνα με τους στίχους που άκουγα.Η αλήθεια είναι
ότι τα ρεμπέτικα και τα σμυρνέικα ακούσματα με ταξίδευαν ακριβώς στην εποχή που εξιστορούσαν.Σ'αυτό ίσως βοηθούσε το γεγονός πως από παιδί διάβαζα πολλά βιβλία με αληθινές ιστορίες του ελληνισμού της Μικράς Ασίας .Πριν λίγα χρόνια με την φίλη μου την Αθηνά είχαμε παρακολουθήσει στο Θέατρο Ηρώδου του Αττικού ένα υπέροχο αφιέρωμα για τον Μάρκο Βαμβακάρη.Πάλι ήταν σαν να ζούσα στο τότε..
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ.
Για το ρεμπέτικο μια ζωή, μελετώ όποια πηγή ανακαλύπτω. Αυτό που με μάγευε ανέκαθεν είναι πως καταφέρνει και ζει χρόνια, περνάει από γενιά σε γενιά, δίνοντας μια νότα κοινωνικής ιστορίας, ανθρώπινων καταστάσεων, νοσταλγίας..χωρίς οι βασικοί δημιουργοί του να είναι άνθρωποι με ιδιαίτερες γνώσεις και σπουδές. Το σίγουρο είναι βέβαια πως είχαν μαθητέψει στην ζωή με τις άπειρες δυσκολίες.
Στην διερεύνησή μου διαπίστωσα ότι όλες σχεδόν οι πηγές αναφέρουν ως
απαρχή του ρεμπέτικου τους ανθρώπους που είχαν "στενούς" δεσμούς με την
φυλακή.Ήταν άνθρωποι οι οποίοι μπαινόβγαιναν για μικροαδικήματα και τους
χαρακτήριζε μια γραφικότητα που δεν σχετίζεται με τη σημερινή
ψυχοπαθολογική κατάσταση και την κατάλυση των ηθών, στοιχεία τα οποία
οδηγούν στα βαρύτατα ατομικά ή ομαδικά εγκλήματα. Η πρώτη επίσημη
αναφορά σ' αυτά τα τραγούδια των φυλακών γίνεται στα μέσα του 19ου
αιώνα. Ο Γάλλος ευγενής Αππέρ στα 1850 είχε επισκεφτεί την Ελλάδα και
έκανε αναφορά στα τραγούδια που ακούγονταν στις φυλακές.Στα τραγούδια
των φυλακών είχαν αναφερθεί και έλληνες λογοτέχνες όπως ο Καρκαβίτσας, ο
Δάφνης, ο Παπαδιαμάντης και άλλοι. Συγκεκριμένα ο Καρκαβίτσας το 1891
δημοσίευσε κάποια από αυτά τα τραγούδια στο περιοδικό 'Εστία" του Γ.
Δροσίνη.
Γενικά το μουσικό κλίμα των αστικών κέντρων εκφράζεται μέσα από τραγούδια που δημιουργήθηκαν στην διάρκεια του 19ου έως το
1950 -55.
Για αυτά τα τραγούδια χρησιμοποιείται η ονομασία
"ρεμπέτικα". Η καταγωγή του όρου ανάγεται στην εποχή της τουρκοκρατίας
στην Ελλάδα (1453 -1821) και σημαίνει τον εκτός νόμου ή εκείνον που
τίθεται έξω από τους κυρίαρχους κανόνες ζωής, πολιτικής και νοοτροπίας
μιας κοινωνίας.
Τα ρεμπέτικα εκφράζουν την προσπάθεια άμυνας των
ομάδων που ζούσαν γύρω από τα αστικά κέντρα. Μια προσπάθεια για
κοινωνική ταυτότητα.Ως πρώτα μεγάλα ελληνικά αστικά κέντρα
σύμφωνα με τον πληθυσμό ήταν τα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου στο
τέλος του 1800 (Σμύρνη, Ερμούπολη, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη,
Κωνσταντινούπολη).
Μουσικές πληροφορίες και καφέ σαντάν!!
Το 1871 ιδρύεται το Ωδείο Αθηνών και δημιουργείται το πρώτο καφέ
-σαντάν. Στην συνέχεια το 1873 ιδρύεται και το πρώτο καφέ -σαντούρ.
Ουσιαστικά από το 1886 τα καφέ - σαντούρ ονομάστηκαν καφέ -αμάν.Η
αλήθεια είναι πως το 1886 η Πρωτεύουσα είχε κατακλυστεί από καφέ αμάν.
Η απόλυτη κυριαρχία του αμανέ διατηρήθηκε για δέκα χρόνια.
Το 1912 και η Μικρασιατική καταστροφή ανήκουν στα γεγονότα ορόσημα για τις κοινωνικές ανακατατάξεις στην ελληνική κοινωνία.Τα τραγούδια των προσφύγων, οι
οποίοι προέκυψαν από την Μικρασιατική Καταστροφή, σε συνδυασμό με τα
δημοτικά, τα νησιώτικα και τα μουσικά είδη που αναφέρθηκαν πιο πάνω
αποτέλεσαν το υπόστρωμα που οδήγησε στην δημιουργία των ρεμπέτικων.
Τα καφέ αμάν που προανέφερα ξανάνθισαν για λίγο μόνο μετά την Μικρασιατική καταστροφή,
καθόσον τότε ήταν η εποχή της οπερέτας (1916 έως το 1928). Σε γενικές
γραμμές κατά την δεκαετία του 1930 ήταν στο ζενίθ τα τραγούδια του
κρασιού που ουσιαστικά άρχισαν να γράφονται στα πρώτα χρόνια της
οπερέτας.
ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Οι μουσικές του ρίζες (ρεμπέτικο) ανάγονται
στη Βυζαντινή Εκκλησιαστική μουσική και στο δημοτικό τραγούδι του
ελληνικού πληθυσμού τις Μικράς Ασίας και νησιών Αιγαίου. Είχε δεχτεί
επιδράσεις και από αραβικούς μουσικούς ρυθμούς.
Ως χώρος αρχικής
διαμόρφωσης θεωρείται ο τεκές που σημαίνει ιερή μονή, εκεί που κάπνιζαν το
χασίσι. Η ιστορία του ταυτίζεται με την ιστορία της νεότερης Ελλάδας
(τέλη του 1800 έως το 1950 -55).Τότε που τα κοινωνικά στρώματα είχαν
χαρακτηριστικά περιθωριοποιημένων πληθυσμών.
Κατά την πρώτη
περίοδο του ρεμπέτικου στα τέλη του 18ου αιώνα με αρχές του 1900 ο
οργανοπαίκτης παίζει μόνο για το κέφι του και το κέφι της παρέας. Μετά
το 1950 αρχίζει η επαγγελματική σύνθεση των τραγουδιών , η διάδοση και η
μαζική παραγωγή. Έως το 1930 ήταν η συνεργασία ανάμεσα στον συνθέτη,
στιχουργό, τραγουδιστή και οργανοπαίκτη πολύ στενή.
Η
πρώτη χρονική περίοδος του λαϊκού τραγουδιού των αστικών κέντρων (1800
-αρχές 1900), το λεγόμενο σμυρνέϊκο, δημιουργείται στα αστικά κέντρα
-λιμάνια. Τα καφέ -αμάν (απ'τους αμανέδες) υπήρξαν οι ειδικοί χώροι
αυτού του περάσματος.
Ρεμπέτικα τραγούδια ηχογραφήθηκαν από τους Έλληνες στην Αμερική όπου βρίσκονταν ως μετανάστες, κυρίως από το 1910 έως το 1934.
ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΚΛΙΜΑ ΓΙΑ ΤΑ ΡΕΜΠΕΤΙΚΑ
Το κλίμα για τα ρεμπέτικα από πάρα πολλούς ακόμη και σήμερα δεν ήταν τόσο καλό, τα θεωρούσαν παρακατιανής προέλευσης και ανήθικα.
Το 1949 ο Μάνος Χατζηδάκης είχε πραγματοποιήσει μια διάλεξη - συναυλία που σε κάποιους προκάλεσε έντονες κριτικές εναντίον του και σε πολλούς ενδιαφέρον γι' αυτό το είδος που έως τότε αποστρέφονταν.
Το 1958 τα μουσικά καταστήματα θησαύριζαν από τους ξένους μουσικούς δίσκους και το ελληνικό τραγούδι ήταν ετοιμοθάνατο.
ΡΕΜΠΕΤΕΣ
Τους ρεμπέτες τους χαρακτήριζαν ως περιθωριακούς λόγω του τρόπου ζωής τους.Οφείλουμε να πούμε ότι αυτή η ομάδα των περιθωριακών στάθηκε ο μεγάλος αρχειοφύλακας της ελληνικής μουσικής τουλάχιστον. Σε κάθε χώρα παρόμοιες ομάδες δημιούργησαν τέτοια φαινόμενα.Στους συνοικισμούς των μαύρων της Νέας Ορλεάνης, του Χάρλεμ, του Σικάγου ανήκουν τα "Βlues", στις παραγκουπόλεις της Βραζιλίας η "Samba", to "Regge" στις λαϊκές συνοικίες της Τζαμάικα.
Στην χώρα μας στο τέλος του 19ου αιώνα, υπήρχαν οι ονομαζόμενες ομάδες άρνησης της νέας πολιτικής κατάστασης οι λεγόμενοι κουτσαβάκηδες (ζούσαν για το ρεμπέτικο) που διαλύθηκαν νωρίς από τον τότε γνωστό για τον σκληρό χαρακτήρα του Μπαϊρακτάρη. Στις αρχές του 20ου αιώνα παρόμοιες περιθωριακές ομάδες αποτελούσαν οι μάγκες.Σ' αυτήν την ομάδα ανθρώπων θα αναφερθώ κάποια άλλη στιγμή. Ανήκουν κι αυτοί στους λάτρεις των ρεμπέτικων,για να είμαι ακριβής στα άσματα των τεκέδων.
ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ
Ως συνέχεια του πενταγράμμου..των φυλακών θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρω ότι στην ρεμπέτικη μουσική κάθε μουσικό όργανο έχει τα δικά του τραγούδια. Ο μπαγλαμάς όμως ήταν αυτό το μουσικό όργανο που συνόδευε τραγούδια τα οποία ήξεραν λίγοι...όσοι είχαν "άριστες" σχέσεις με την φυλακή καθώς και αυτοί που περνούσαν ώρες ολόκληρες...στους τεκέδες ή χασισοποτεία.
Τον μπαγλαμά ή το μπαγλαμαδάκι τα έφτιαχναν στις φυλακές από ένα μονοκόμματο ξύλο το οποίο το επεξεργάζονταν αναλόγως. Ήταν η εποχή που οι ρεμπέτες ήταν κυνηγημένοι και η μουσική τους απογορευμένη. Έπρεπε να χωράει κάτω απ' το σακάκι τους γι' αυτό και ήταν μικρό μουσικό όργανο.Από τους ήχους αυτού του μουσικού οργάνου,δημιουργήθηκαν διάφορα δίστιχα, πραγματικά αριστουργήματα. Συνήθως όσοι έπαιζαν μπαγλαμά, αυτοσχεδίαζαν πολλές φορές.
Το μπουζούκι ήταν κι αυτό βασικό όργανο της ρεμπέτικης ιστορίας.Η είσοδός του στην δισκογραφία σημειώνεται κατά το 1932 -1933 έως τα τέλη της δεκαετίας του 50 όταν οι δίσκοι του γραμμοφώνου αντικαταστάθηκαν οριστικά από τα 45άρια.
Συνήθως στα αναφερόμενα τραγούδια η εισαγωγή γίνεται με σόλο μπουζούκι.
Προσπάθειες που στάθηκαν αρωγοί στο ταξίδι του ρεμπέτικου τραγουδιού που την δεκαετία του 60 νεκραναστήθηκε!!
-Ηχογραφήσεις με τις φωνές του Γρηγόρη Μπιθικώτση και της Σωτηρίας Μπέλλου.
-Ρεμπέτικες βραδιές από φοιτητές που είχαν γνωρίσει παλιούς ρεμπέτες.
- Ένα δοκίμιο του Χριστιανόπουλου που κυκλοφόρησε το 1961 με τον τριπλό τιμητικό τίτλο της πρώτης ρεμπέτικης
βιβλιογραφίας, της πρώτης ανθολογίας ρεμπέτικης στιχουργίας και, ως προς
την ανατυπωμένη του μορφή, της πρώτης μονογραφίας επί του αντικειμένου.
- H έκδοση ενός βιβλίου του Ηλία Πετρόπουλου το 1968 με τίτλο "Ρεμπέτικα Τραγούδια".
-Μετά τις αρχές του 1970 που έφυγαν..αρκετοί απ' τους μεγαλύτερους ρεμπέτες άρχισαν να δισκογραφούν και να εκδίδονται βιογραφίες.Οργανώθηκαν ρεμπέτικες κομπανίες καθώς επίσης ιδρύθηκαν κέντρα για την μελέτη αυτού του είδους τραγουδιού και οι πανεπιστημιακοί λαογράφοι άρχισαν να το μνημονεύουν.
-Την δεκαετία του 1980 γυρίστηκαν οι ταινίες που έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο ώστε να γνωρίσουν οι άνθρωποι κάποια σημεία παρεξηγημένα για το ρεμπέτικο.Το Ρεμπέτικο του Κ.Φέρρη, το Μινόρε της Αυγής.
-Ιδρύθηκαν Μουσεία, συνέδρια, μεταπτυχιακές σπουδές που βοηθούσαν στη ζωή του ρεμπέτικου.
-Με την περιοδολόγηση του ρεμπέτικου
ασχολήθηκαν, μεταξύ άλλων, ο Ηλίας Πετρόπουλος, ο Στάθης Δαμιανάκος, ο
Ντίνος Χριστιανόπουλος, ο Στάθης Gauntlett και οι ερευνητές του Κέντρου
Έρευνας και Μελέτης Ρεμπέτικων Τραγουδιών.
Ένα μικρό αφιέρωμα με σεβασμό και αγάπη για όλους όσους ταξιδεύουν χρόνια αυτό το μουσικό είδος που έχει άρρηκτα δεθεί με την παράδοσή μας!!
